Zoals iedereen waarschijnlijk al heeft opgemerkt, is het volledige assortiment momenteel afkomstig uit Catalonië. Een autonome regio in het noorden van Spanje met een rijke geschiedenis. Met prachtige kustlijnen, indrukwekkende berglandschappen en een diversiteit aan industrie is het een regio die, zeker vergeleken met de rest van Spanje, behoorlijk welvarend is.
In 2017 heb ik de kans gehad om een klein jaar in Manresa, in het hart van Catalonië, te wonen. Nu was wijn al iets wat mijn aandacht had gegrepen, maar nadat ik hier echt de tijd en kans had om meer de diepte in te gaan, was het zaadje geplant om meer met wijn te gaan doen. Na vele bezoeken bij wijnmakers en op lokale wijnbeurzen, was het idee geboren om de schoonheid en rijkdom van de wijncultuur in Catalonië naar Nederland te brengen. Toch ben ik pas enkele maanden geleden, ruim 3 jaar nadat het zaadje geplant was, écht van start gegaan en heb ik WoldeVins gelanceerd.
Om een goed idee te geven over de regio, de geschiedenis van wijn in Catalonië en de verschillende subregio's die er zijn, heb ik dit artikel geschreven. Het zal de eerste van een aantal artikelen zijn, waarbij dit de algemene inleiding over wijn in Catalonië is.
Met een oppervlakte van 32,108 km2 is het net iets groter dan België, maar is het slechts een kleine 7% van Spanje. Qua viticultuur is er een rijke geschiedenis, welke ruim 2300 jaar geleden begon toen de Feniciërs het meenamen naar Empúries, ruim voor de Grieken of Romeinen voet zetten op Catalaanse grond. Tegenwoordig is Catalonië goed voor ruim 95,000 hectare wijngaarden (incl. 42,000 ha van DO Cava) waarvan bijna 20% biologisch verbouwd wordt. Het is de regio in Spanje waar de meeste wijn wordt gemaakt, mede dankzij de grote Cava productie waar jaarlijks meer dan 200 miljoen flessen van worden gemaakt, naast de meer dan 180 miljoen flessen stille wijn.
De regio is verdeeld in 12 verschillende Denominacions d'Origen's (DO's), waarvan zelfs 1 DOQ, Priorat. Elke DO heeft zijn eigen specifieke geologie, klimaat, typische druifvariëteiten en unieke wijnen. Op de kaart hierboven zie je de verschillende subregio's en hoe dit verspreid ligt over Catalonië.
Ook voor Catalonië is phylloxera een ramp geweest. Waar er op de piek rond 1890 net geen 400,000 hectare aangeplant stond, is er nu nog minder dan 25% over. Niet elk wijngebied werd even hard getroffen, maar eraan ontkomen was onmogelijk. In de omgeving van Lleida werd een keuze gemaakt om voor andere gewassen te gaan en ook in de directe omgeving van Girona werd wijnbouw nooit meer opgepakt zoals daarvoor. Bages werd bijzonder hard geraak. Hier stond voor phylloxera zo'n 27,000 hectare aan wijngaard aangeplant wat het een van de grootste wijngebieden van Spanje maakte. Maar phylloxera had dit tot bijna 0 teruggebracht en voor bijna een eeuw is er geen commerciële wijnbouw geweest. Nu staat er in Pla de Bages ongeveer 600 hectare en is de focus op kwaliteit in plaats van kwantiteit.
Een gelukkige samenloop van omstandigheden vond plaats in Penedès. In 1872 maakte Josep Raventós na zijn reis door Europa zijn eerste Cava volgens de Méthode Champenoise. Phylloxera zorgde er vervolgens voor dat de meeste aanplant, voorheen 80% blauwe druiven, vervangen kon worden door de meer geschikte witte druivensoorten voor het maken van cava.
Een andere grote omslag die werd gemaakt waren de variëteiten die waren aangeplant. In het verleden waren er voornamelijk autochtone druiven zoals Picapoll, Sumoll, Bartrol, Mandó en anderen, maar de nieuwe aanplant was vooral internationale variëteiten zoals Merlot, Sauvignon Blanc, Cabernet Sauvignon en Chardonnay. De focus werd gelegd op de exportmarkt, en de wijnen die gemaakt werden waren zoals vanouds hoog in alcohol en vol en rijk qua stijl. Wat er de laatste jaren meer en meer gebeurd, is dat kwaliteit plaats maakt voor kwantiteit. En veel van de nieuwe aanplant is tegenwoordig gericht op de oude, vrijwel verdwenen druivensoorten - en dat is een goede zaak, ook zeker als we kijken naar klimaatverandering en de invloed ervan op de wijnbouw.
Ondanks het kleine oppervlak van Catalonië is de geologische oorsprong en samenstelling erg complex en gevarieerd. Kijken we naar Priorat, dan vinden we daar een ruig landschap met voornamelijk leisteen (llicorella) maar gaan we naar Montsant, de regio direct eromheen, dan vinden we rode klei, kalksteen, graniet en zand. Als je daarentegen naar Bages gaat vindt je in het centrale deel (Pla de Bages) mergel en klei en in het Alt Bages deel mergel en kalksteen. Dit gaat te ver om nu diep op in te gaan, maar dit is zeker iets waar ik in een volgend artikel dieper op in ga.
Dan wil ik alleen nog ingaan op de diverse DO's die er in Catalonië te vinden zijn en heel kort wat hun specialiteiten zijn. Natuurlijk zijn er, zeker in de natuurwijnen, veel producenten die niet onder een DO vallen, maar een 'eigen' regio benoemen zoals de Prepyreneën of het Massis del Garraf. Hier zal ik nu niet op in gaan, maar zodra dit het geval bij een wijn is staat het erbij geschreven.
- DO Alella De kleinste DO, maar zeker niet de minste. Bekend om zijn witte wijn, met Pansa blanca als de voornaamste druif. Tegenwoordig nog maar 1/3 zo groot als dat het was in 1956.
- DO Catalunya Een overkoepelende DO voor Catalonië.
- DO Cava Een bovenliggende DO, welke strekt in vrijwel alle regio's van Catalonië en ook daarbuiten.
- DO Conca de Barbera Samen met Tarragona de regio waar de Romeinen de wijnstokken hebben gebracht. Vroeger voornamelijk bekend om zijn witte wijnen, maar nu neemt rode wijn, voornamelijk van Trepat, een vlucht.
- DO Costers del Segre Een wijnregio die de rivier de Segre volgt, en daarmee opgedeeld is in vier subzones. Veel variatie in de wijnen vanwege de verschillen in hoogte en klimaat.
- DO Empordà Hier brachten de Feniciërs al 2500 jaar geleden wijnstokken naartoe en daarmee is Empordà de oudste wijnbouwregio van Catalonië. Tot de jaren '30 werd er voornamelijk versterkte zoete wijn gemaakt, maar sinds 2000 is er weer veel meer focus op kwaliteit en kleine wijnmakers.
- DO Montsant Montsant omringt vrijwel volledig de DOQ Priorat, maar is volledig anders qua bodemsamenstelling. Wel staan er ook hier voornamelijk Garnatxa en Samsó aangeplant en worden er voornamelijk stevige, rode wijnen gemaakt.
- DO Penedès Penedès is opgedeeld in drie subzones - Alt, Baix en Central. De meeste wijnstokken vallen onder de DO Cava, maar er wordt ook erg goede Penedès wijn gemaakt. Een regio waar voornamelijk witte wijn wordt gemaakt. Geografisch 'opgesloten' tussen Montserrat, Massis del Garraf, Barcelona en de Middellandse zee.
- DO Pla de Bages Tegenwoordig een van de kleinste DO's van Spanje, maar niet de minste. Bages ligt in het centrale deel van Catalonië en heeft door de ligging ten opzichte van Montserrat een extreem klimaat. In de zomer extreem heet en droog met koele nachten en in de winter kan het flink vriezen. Een regio waar enkele grote wijnhuizen zitten, maar ook zeker de nieuwe wijnmakers en wijnboeren hun sporen aan het verdienen zijn.
- DOQ Priorat De enige DOQ (Denominació d'Origen Qualificada) van Catalonië en de tweede van heel Spanje (de andere is Rioja). Dit gebied is dankzij Robert Parker weer op de kaart gezet in de jaren 90 met zijn wijnen, nadat het jaren in verval was geraakt door de populatie die wegtrok naar de grote steden voor werk. Erg ruig landschap en klimaat met typische llicorella bodem. Hier wordt vrijwel alleen rode wijn gemaakt, maar sla ook zeker de witte wijn niet over!
- DO Tarragona Dit is de plek waar de Romeinen voet aan land zetten en de wijnbouw verder verspreid hebben. Hier werden voornamelijk zoete en versterkte wijnen gemaakt, maar in de laatste jaren zijn er steeds meer kleine wijnboeren die de natuurwijn-route bewandelen.
- DO Terra Alta De wijn die hier werd gemaakt, was vanwege de ligging ver van alles voornamelijk voor eigen consumptie. Er wordt veel met coöperatieven gewerkt hier, maar in de laatste decennia worden er steeds meer moderne kwaliteitswijnen gemaakt. De naam zegt het al, het gebied ligt vrij hoog. Het klimaat is daarmee ook vrij extreem met hete zomers en koude winters wat de wijn zeker ten goede komt.
Ik hoop dat je het tot hier hebt volgehouden en je nu iets meer weet over de achtergrond van de wijnen in Catalonië. Volgende keer duiken we iets specifieker een onderwerp in, maar voor nu, salut!
